LÊ XUYÊN: KẺ SĨ ĐÁNG KÍNH
Vũ Uyên Giang
Tôi quen anh Lê Xuyên Lê B́nh Tăng qua một sự
rất t́nh cờ, dù cùng trong làng báo, nhưng vào năm
1965-1966, tôi chỉ là một anh phóng viên trẻ, mới
tập tễnh nhảy vào làng báo, nên dù truyện của
anh, tôi đă được đọc nhiều, hoặc
đọc trên báo anh viết feuilleton hàng ngày, hoặc
đọc sách anh gửi đến toà soạn báo tôi làm
để tặng cho ông chủ nhiệm; nhưng tôi chưa
bao giờ gặp anh, chưa bao giờ được quen
với anh dù toà soạn báo của anh và tôi không cách xa nhau là
mấy. Anh làm bên tờ Thời Thế của ông Hồ Anh
Nguyễn Thanh Hoàng số 77 đường Lê Lai; c̣n tôi làm
bên Hoà B́nh ở 235 Phạm Ngũ Lăo. Cách nhau có hai bức
tường của Sở Hoả Xa Sàig̣n.
Một hôm tôi sang tờ
Thời Thế vào khoảng 1 giờ 30 trưa để
t́m Anh Nhật, Thư kư phụ trách trang trong của
Thời Thế để rủ đi uống cà phê. Lúc
đó đang giờ nghỉ trưa nên toà soạn vắng.
Cánh cửa sắt phía trước mở hờ đủ
một người đi qua, cô nhân viên trị sự
thường ngồi phía trước không có mặt; tôi
liền đi thẳng vào pḥng bên trong, nơi sắp
chữ với các hộc khuôn chữ để thợ
sắp chữ làm việc. Tôi gặp một người
đàn ông ngoài 30 tuổi, hơi gầy, da ngăm, mặc
một chiếc áo thung đă ngả màu và quần đùi
đang ngồi hí hoáy viết. Nh́n anh ta, tôi nghĩ chắc
đây là một ông thợ sắp chữ hoặc là
người chef typo không chừng. Anh ta không nh́n lên, coi
như không thấy tôi bước vào, vẫn hí hoáy chăm
chú viết. Tôi hỏi:
- Anh Nhật có ở
đây không anh?
Anh ta vẫn không nh́n lên,
cũng không trả lời mà lấy tay phải đang
cầm bút giơ lên trên, ngầm ra hiệu Anh Nhật
ở phiá trên lầu. Tôi cảm ơn anh và đi lên cầu
thang. Lên trên lầu, tôi cũng chẳng thấy ai; vừa
lúc đó ông Hồ Anh từ trong pḥng chủ nhiệm
bước ra, hỏi tôi:
- Anh kiếm ai?
Tôi cho ông biết tôi làm bên
Hoà B́nh, muốn gặp Anh Nhật. Ông nói hôm nay Anh Nhật
xin nghỉ có việc, ngày mai sẽ trở lại làm. Tôi
cảm ơn ông và quay lưng đi xuống lầu. Ông
hỏi với theo:
- Khi vào anh có gặp anh Lê
Xuyên ở dưới đó không?
- Dạ! Tôi không biết
anh Lê Xuyên, chỉ gặp ông chef typo đang ngồi viết
ǵ đó. Tôi nói.
Ông Hồ Anh cười,
nói:
- Anh Lê Xuyên đấy.
Nhờ anh nói với Lê Xuyên tôi cần bàn chút việc nhé.
- Vâng! Tôi sẽ nói.
Xuống dưới
lầu, khi đến chỗ Lê Xuyên, tôi nói:
- Anh Lê Xuyên! Anh Hồ Anh nói
muốn bàn với anh chút việc.
Lúc đó anh mới ngừng
viết, ngước lên nh́n tôi:
- Vậy hả? Cám ơn anh
nghe. Xin lỗi anh là…
- Tôi là Vũ Uyên Giang bên
nhật báo Hoà B́nh.
- Ồ! Giang. Anh c̣n kư là Anh
Giang, Vũ Giang phải không?
- Vâng!
- Tôi có đọc mấy
truyện ngắn của anh trong Mỗi Ngày Một
Truyện. Viết được lắm, nhưng anh
phải cái tội "tham lam" quá. Viết nhiều
nhưng không tập trung vào một thể loại, nên
dễ bị hư ng̣i bút đi.
Tôi thật thán phục anh
Lê Xuyên, chỉ có một câu ngắn đă nói trúng tim đen
của tôi. Nói ra thật xấu hổ, v́ cần tiền
để cà phê thuốc lá và nhậu nhẹt với
bạn bè, bồ bịch, tôi đă phóng bút viết loạn
cào cào đủ loại truyện đàng hoàng có, sến có,
phóng tác có... cho các tờ Thời Thế, Ngày Nay, Chọn
Lọc, Tiểu Thuyết Thứ Năm v.v... Vậy mà
anh cũng nh́n ra, thế mới đúng là một
người Tổng Thư Kư toà soạn một nhật
báo.
Tôi cảm ơn anh về
nhận xét tinh tế ấy và hứa sẽ sửa;
rồi từ giă ra về.
Sau lần gặp đó,
tôi trở thành bạn của anh. Mỗi lần tôi có
dịp sang Thời Thế, anh đều ngồi nói
chuyện với tôi và sửa đổi cho tôi những chỗ
sơ hở trong truyện tôi viết. Anh có tặng cho tôi
mấy quyển sách anh đă xuất bản như: Chú
Tư Cầu, Vợ Thầy Hương và Rặng Trâm
Bầu; nhưng tôi không dám đem về nhà v́ thuở đó
gia phụ rất nghiêm; ông chỉ muốn tôi chăm
chỉ học hành đỗ đạt và nối nghiệp
con đường công chức của ông. Nhưng lúc đó
tôi là một thanh niên mới vừa tuổi trưởng
thành, tâm hồn c̣n muốn "nổi loạn" nên
đă đi ngược lại ư muốn của ông:
nhảy vào con đường văn nghệ văn
gừng chông gai. Sách của anh tặng, tôi phải đem
gửi ở nhà một người bạn. Tuy trong các
truyện anh viết rất "bạo" nhưng ngoài
đời anh là một con người hiền lành; ngay
cả những chỗ ăn chơi trác táng của cánh
đàn ông, anh cũng không biết ở đâu. Anh rất
nhút nhát mỗi khi phải đi đến những chỗ
tụ tập đông đảo...
Đêm Giao Thừa Mậu
Thân 1968, nhà tôi ở Đ́nh Cầu Sơn, phía trong Ngă Ba Hàng
Xanh; nửa đêm VC từ nhiều hướng xâm
nhập vào thành phố Sàig̣n, tấn công ở một
số nơi và chiếm đóng ngay Ngă Ba Hàng Xanh. Tôi
phải lội con kinh Cầu Sơn để trốn ra
ngoài xa lộ. Tất cả giấy tờ tùy thân gồm có
thẻ căn cước, Thẻ Báo Chí của Toà báo và 1
Thẻ Báo Chí của Pḥng Báo Chí Bộ Quốc Pḥng do Ông
Nguyễn Đ́nh Tuyến, Giám đốc Báo chí Bộ
Quốc Pḥng cấp, tôi gói trong nhiều lớp bao nylon và
giấu trong quần. Mờ sáng ngày mùng 1 Tết Nguyên
Đán, tôi lóp ngóp ḅ lên Xa Lộ Biên Hoà và bị 1 đơn
vị Thủy Quân Lục Chiến bắt giữ. Tôi nh́n
thấy huy hiệu con Trâu trên cánh tay những người
lính th́ biết đó là Tiểu đoàn 2 Trâu Điên TQLC,
một đơn vị thiện chiến của QLVNCH. Tôi
xin được nói chuyện với cấp chỉ huy và
một viên Trung úy tên Quang, Đại đội
trưởng đến gặp tôi. Tôi nói cho anh biết tôi
là kư giả báo chí bị kẹt trong khu Cầu Sơn khi VC
chiếm Ngă Ba Hàng Xanh, không c̣n lối ra nên tôi phải
lội ruộng để trốn đi. Tôi có giấy
tờ giấu trong quần. Anh cho tôi lấy giấy tờ
xuất tŕnh cho anh. Sau khi xem, anh gọi máy tŕnh cho cấp
trên và có lệnh thả cho tôi đi. Anh c̣n cho tôi 1 bộ
quân phục TQLC và cho xe chở tôi về toà soạn Hoà B́nh.
Tôi và anh Hoàng Sơn, cùng Đạm Phong đă cấp
tốc phát hành tờ báo có 2 trang tường thuật
về chiến cuộc Mậu Thân ở Sàig̣n. Lúc đó
ở Sài g̣n chỉ có 2 tờ báo phát hành kịp báo
tường thuật trận Tết Mậu Thân là tờ
Trắng Đen của ông Việt Định Phương,
toà soạn trên đường Lê Thánh Tôn do anh Thái Châu phụ
trách ra được 4 trang và Hoà B́nh được 2 trang.
Các báo khác v́ nghỉ Tết hoặc các anh chị em kư
gỉa bị kẹt trong các vùng chiến sự nên không ra
báo kịp.
Mấy ngày sau, khi t́nh h́nh
đă tạm ổn định, các báo đă trở lại
hoạt động b́nh thường, anh Lê Xuyên gọi
điện thoại cho tôi nói: "Anh làm khá lắm. Đúng
tác phong và tiêu chuẩn con nhà báo". Phải nói vai tṛ
của tôi lúc đó trong tờ báo chẳng ra làm sao cả.
Tổng thư kư toà soạn trước năm 1967 là Mặc
Giao Phạm Hữu Giáo; khi Mặc Giao đắc cử Dân
biểu Hạ Nghị Viện th́ Viên Linh về thay thế
vào ghế Tổng Thư kư Toà soạn. Tôi từ Thư kư
trang trong được đưa lên làm phụ tá cho Viên
Linh. Trước Tết Nguyên Đán Mậu Thân Viên Linh
đă tự nghỉ việc v́ căi nhau với Trần
Hữu Quỳnh, Quản lư Toà soạn về vấn
đề tiền nong. Ghế TTK toà soạn c̣n trống
chẳng có ai. Sau Tết vài tháng, chính tôi cũng có xích mích
với Trần Hữu Quỳnh khi trong báo Xuân Hoà B́nh, tôi có
viết một bài phóng sự về việc làm pháo lậu
và chạy pháo lậu qua nhân vật Cả Quỷnh; không
ngờ nhân vật này lại trùng hợp nhiều chi
tiết với đời tư của Trần Hữu
Quỳnh như cũng làm y tá dạo không có bằng chích
đít con nít làm liệt 1 đứa trẻ trong Xóm Mới
và chết 1 đưá khác nên phải xoay qua làm pháo lậu.
Quỳnh nói nhân vật Cả Quỷnh chính là tôi nói ông ta (dù
tôi không hề biết ǵ về đời tư ông ta) nên
căi nhau với tôi một trận kịch liệt. Tôi
cũng nghỉ làm và gia nhập vào Trường Sĩ Quan
Trừ Bị Thủ Đức từ đó tôi giă từ
báo chí.
Bẵng đi một
thời gian dài, tôi ít khi gặp giới văn nghệ và báo
chí Sàig̣n v́ chức năng của tôi trong ngành Quân Báo,
cấp chỉ huy của tôi không cho phép tôi tiếp xúc
với báo chí sợ bị lộ các tin tức bí mật.
Tôi cũng không gặp anh Lê Xuyên lần nào nữa... cho
đến sau 1975, khi nằm trong tù đầy của VC,
tôi được nghe một anh em bạn tù mà tôi đă
không c̣n nhớ được tên, nói là đă có lần
gặp được tác gỉa Chú Tư Cầu tức
nhà văn Lê Xuyên trong tù...
Thời gian trôi đi, tôi
được định cư tại Hoa kỳ sau khi
vượt biển trên một chiếc ghe loại chạy
sông, đến Thái Lan. Năm 2000, khi ở thành phố
Charlotte, North Carolina, tôi chủ trương Nguyệt san
Đất Sống và chủ trương Qũy
Tương Trợ Văn Nghệ Sĩ do Đất
Sống thành lập bằng qũy riêng không quyên góp của
bất cứ ai, một số văn nghệ sĩ
viết bài cho Đất Sống khi nhận nhuận bút
đă đóng góp tiền này như anh Phương Triều,
Thanh Thương Hoàng, Hoàng Ngọc Liên, MH.Hoài Linh
Phương, Sơn Tùng, Tạ Quang Khôi v.v... vào qũy
để giúp anh em bên nhà qua anh Văn Quang. Anh Văn
Quang cho tôi điạ chỉ của anh Lê Xuyên ở
Sàig̣n; anh cũng cho tôi biết hoàn cảnh chật
vật của anh chị Lê Xuyên sau 75, sau khi bị tù
đầy một thời gian, bây giờ già yếu,
ngồi bán thuốc lá lẻ để kiếm từng
đồng bạc lương thiện. Tôi đă liên
lạc được với anh Lê Xuyên và gửi thẳng
về cho anh 200 Mỹ kim coi như là chút quà để
anh chi dụng trong cơn thiếu thốn. Sau đó hàng
năm tôi đều gửi về cho anh 100 Mỹ kim làm
chút quà xuân vào dịp gần Tết Nguyên Đán.
Có một lần anh
chị Lê Xuyên Lê B́nh Tăng gửi cho tôi một lá thư,
trong đó anh có kèm 1 danh thiếp cũ đă vàng ố có ghi
bút hiệu Lê Xuyên của anh và mấy hàng chữ nguệch
ngoạc, run run thăm hỏi. Chị Lê Xuyên (nhũ danh là
Đặng Thị Bạch) viết cho tôi 1 lá thư
ngắn để cho biết là "...từ sau ngày
30/4/1975, anh Lê Xuyên đă hoàn toàn bỏ viết, nghĩa là
anh hoàn toàn không cầm bút viết bất cứ một
điều ǵ, lâu ngày tay đă thành cứng và viết
rất khó khăn. Sau khi đi cải tạo về, dù
phải sống chật vật, anh vẫn luôn nói với
mọi người là "Lê Xuyên đă chết".
Những hàng chữ này anh LX cố gắng viết cho anh có
lẽ là những hàng chữ cuối cùng của anh
ấy..."
Đọc thư của
anh chị mà tôi cảm động và thương cho
một kẻ sĩ giữ được tiết tháo
của ḿnh trong một xă hội gian manh, xảo quyệt
của cộng sản.
Vài tháng sau, nhân khi có
một anh bạn ở cùng thành phố Charlotte, North Carolina
của tôi là Lê Văn Cường, cựu sĩ quan binh
chủng Công Binh QLVNCH và cũng là một thành viên của
Tạp chí Đất Sống của tôi có dịp về
Việt Nam. Tôi đă gửi Cường cầm 100 Mỹ
kim về ghé đưa cho anh ở 238/146 Nguyễn Tri
Phương, Phường 8, Quận 10 Sàig̣n. Khi trở
về Mỹ, Cường đă kể cho tôi nghe câu
chuyện đi t́m gặp anh. Như sự mô tả của
tôi, Cường cũng đến nơi, thấy
một ông già gầy ốm như tôi nói đang ngồi bán
thuốc lá lẻ th́ nghĩ đúng là Lê Xuyên nên đến
gần hỏi:
- Xin lỗi! Anh có phải
là Lê Xuyên không?
Ông già không nh́n lên, đáp:
- Lê Xuyên chết rồi.
Xong lơ đăng nh́n trời mây.
Cường liền
cười nói:
- Tôi là bạn của
Vũ Uyên Giang... Cường chưa dứt lời, Lê Xuyên
đă hỏi:
- Sao? Vũ Uyên Giang làm sao?
Giang có khoẻ không?
- Khoẻ! Vũ Uyên Giang
dặn tôi đến t́m gặp anh để chuyển cho
anh chút quà và gửi lời thăm anh chị.
Anh Lê Xuyên mừng rỡ
hỏi han Cường về tôi. Anh cũng kể cho
Cường nghe là có một số báo của VC cũng cho
người đến gặp anh để xin anh viết
cho họ, có nhà xuất bản của VC cũng xin anh cho
tái bản những quyển sách cũ của anh; nhưng
anh đều từ chối tất cả dù vẫn
phải sống nghèo túng và anh cũng nói với họ
rằng Lê Xuyên đă chết.
Khi nghe Cường kể
về thái độ của anh, tôi vừa thương
cảm, vừa qúy trọng và ngưỡng phục thái
độ của một kẻ sĩ giữ được
dũng khí, sự chính trực và tiết tháo của ḿnh khi
nước đă mất thà chấp nhận nghèo đói,
khổ sở nhưng quyết không cộng tác với
giặc. Thái độ
đó chỉ thấy ở những kẻ sĩ thời
xưa. Có lẽ anh là một trong những người
rất hiếm hoi c̣n lại giữa thời buổi
nhiễu nhương hỗn mang này. Anh đúng là một
kẻ sĩ thời đại đáng kính. Tôi rất
lấy làm tiếc là khi anh qua đời, tôi đă không
về tiễn đưa anh đến nơi an nghỉ sau
cùng đề tỏ ḷng ngưỡng mộ một
người anh trong nghề báo, một kẻ sĩ mà tôi
hằng kính phục. Xin mượn những gịng chữ này
như những nén nhang thắp muộn để kính
điếu hương hồn anh; mong hương linh anh
được an b́nh nơi cơi vĩnh hằng.
Vũ Uyên Giang