MÀU THỜI GIAN
Nguyễn văn Sâm
Cảm tưởng khi đọc lại
bài viết của ḿnh cách đây 3 thập niên: Sao lúc đó ḿnh sôi nổi quá, chắc là
tuổi 40, chắc là mới vượt thoát. (NVS, Jan 10,
2009)
Sau thời gian địa ngục
đằng đẵng, tôi trở về với cái xách tay
rách và tờ giấy trả về nguyên quán in trên giấy
đen cáu bẩn. Tấm giấy quỷ quái nhiều
người ṃn mỏi đợi chờ đến
biến tánh và biến thể. Bầu trời xanh trong
vắt như pha lê trên đầu. Chim rừng líu lo ca hát
tiễn đưa người vừa trả xong món nợ
lạ lùng nhất thời đại. Món nợ chồng
lên đầu dân tộc bất ngờ như trận
mưa xối xả tưới ào xuống thành phố
không một dấu hiệu báo trước. Mấy năm
vô lư trong trại mỗi ngày qua như một thế kỷ
đè nặng lên tâm hồn khô cằn v́ căm hờn
tủi nhục rồi cũng qua. Tôi thở dài. Thoát
nợ. Trong sự rộn ră của một con chim chùn chân
đă lâu khi thấy bàn tay nào đó sắp mở cửa
lồng, tôi đè nén sự xúc động bằng cách
chậm răi xếp những đồ nhật dụng
đă tẩn mẩn tỉ mỉ chế tạo trong
những ngày nghỉ ngơi suốt khoảng thời gian
đày ải, mắt cố t́m một vài người bạn
xấu số hơn để nói lời từ biệt
hoặc giả lén nhận chuyển giùm tin tức cho gia
đ́nh. Họ đă đi lao động hết
trơn...Tôi muốn chửi thề. Tụi nầy mánh
thiệt. Cho về mà không báo trước để
chuẩn bị, giấu như mèo giấu cứt. Thế
là có lẽ tôi sẽ rời nơi nầy, nơi chôn
một phần tuổi thanh xuân của ḿnh - mà không gặp
được những người bạn đă cùng ḿnh
chia lao xẻ khổ.
Buổi sáng đó lúc anh em sửa soạn
đi rừng lao động tôi được gọi lên
văn pḥng quản giáo tŕnh diện. Mặt hắn lạnh
như phiến đá phủ đầy sương trong góc
rừng mỗi sáng tôi đi qua thèm được dừng
chân trên đó. Cặp môi dầy, đen, chúm lại như
cố đậy bớt đi phần thịt thừa thăi
đă từ lâu tạo một sự bất cân xứng trên
gương mặt. Hàm răng hô tuy thường
được che một cách vụng về ít khi có dịp
phô bày nhưng cũng nói lên sự có mặt bằng cái
mỏ nhọn vẩu. Đôi mắt vàng khè v́ bệnh
sốt rét qua biến chứng gan nh́n tôi như cặp
mắt đỏ tṛng vàng của một con vật trong
thần thoại Đông Phương. Hắn không nh́n lên
mặc dầu biết tôi đă đứng trước bàn
từ lâu, chăm chú, giơ qua giơ lại chồng
hồ sơ nhầu nát cáu bẩn mất b́a
được cột lại bằng những sợi dây
chuối khô. Tṛ quan liêu làm dáng đó thường
được lập lại bằng cách nầy hay cách
khác, chúng tôi đă quá quen. Thời gian ở đây có
nghĩa lư ǵ đâu mà bực ḿnh? Tất cả bọn tôi
đều tự thức rằng trong hoàn cảnh nầy
càng cố thu lại cái tôi càng tốt. Dửng dưng
trước mọi tṛ lố lăng, đa cuội của
chúng. Vô ngă - vô chấp. Cứ
coi như ḿnh từ một hành tinh nào không may lạc
xuống. Vấn đề là bảo vệ mạng
sống mà không hèn. Không cần phải làm người hùng.
Tôi lơ đăng nh́n bức ảnh lăo già treo trên đầu
hắn. Lăo già phương phi no tṛn với hàm râu có vẻ
tiên phong đạo cốt nhưng đôi mắt toát ra tính
chất tinh quái lọc lừa. Đôi mắt của
một loài chồn loài cú. Đôi mắt nói nhiều
điều ngược lại với khuôn mặt và cḥm râu.
Cũng bức h́nh đó, có lần một đứa
bạn ngắm nghía rồi lật ngược lại
chỉ cho anh em h́nh của một con quỷ mặt xanh nanh
vàng mắt đỏ. Hắn ngồi dưới bức
h́nh đó, nét tự măn ứa ra trong cử chỉ khệnh
khạng của một người thuộc vào bộ
tộc cai trị. Mâu thuẫn. Người già mập
mạp phương phi; trung niên như hắn, trẻ
như tôi lại gầy c̣m, ốm yếu, bệnh
hoạn. Tôi hiểu tại sao có sự kiện đó, tôi
tức giận, nhưng tôi biết dầu cho hắn
sống hết đời hắn, chết, đầu thai,
chết, mười lần như vậy nữa - nếu
chế độ phi nhân vô lư nầy có thể tồn
tại đến chừng đó, hắn cũng không
thể có sự tức giận đó. Đây là điều
cấm kỵ của bộ tộc mà hắn được
uốn nắn để không bao giờ suy nghĩ
đến.
Có lẽ thấy chừng tạm đủ
hắn từ từ ngước mặt lên chiếu
thẳng vào mắt tôi; lạnh lẽo dọa nạt. Tôi
không cảm giác ǵ trước tia mắt uống máu chuyên
nghiệp đó, từ lâu tôi luyện tập để
dửng dưng đón nhận những bất trắc
chợt đến. Trời khi mưa khi nắng.
Người lúc vui lúc buồn. Huống chi bọn hắn.
Một bọn người kém cỏi, cô độc, luôn
luôn cố vùng vẫy ra khỏi yếu tính của ḿnh
bằng cách nạt nộ, hành hạ tụi tôi. Vậy
tại sao lại sợ, lại lo? Sợ, lo càng làm cho chúng
thích thú, càng hành hạ thêm. Tôi nói với ḿnh “B́nh tĩnh!
B́nh tĩnh...!”
Hắn nói, lời nói khó nhọc mới ḷn
lỏi được qua kẽ răng :
- Chắc
hẳn anh đă biết anh được cách mạng giáo
dục bao lâu rồi chứ?
Câu hỏi coi tầm thường nhưng
thật quan trọng. Tôi lục lọi trong trí để
xem gần đây ḿnh có làm ǵ sai trái đối với
trại và bọn hắn không. Tuyệt nhiên không. Dĩ nhiên
là cũng muốn lắm. Muốn giết tụi hắn.
Muốn trốn về. Muốn nói rằng tụi bây
cướp sức lao động của bọn tao, cố
nhét vào óc chúng tao những điều láo khoét. Nhưng hoàn
cảnh chưa chín mùi, chưa muốn vọng động
nên chưa làm thôi. Tôi trả lời phân hai:
- Thưa anh -
tôi thù tiếng nầy nhất nhưng nó thuộc về
kỷ luật trại nên đành phải có - v́ mải mê
với cuộc sống ở đây nên tôi không chú ư lắm
thời gian, dường như năm sáu năm ǵ đó.
Câu nói chính tôi c̣n thấy trơ trẽn.
Hắn trái lại gật gù:
-Ừ! Cũng không sai lắm. Sáu năm, tám
tháng, mười bốn ngày.
Chừng đó cũng đủ để
một cái dĩa cũ nhừa nhựa bên tai tôi độ
hơn nửa giờ, cũng bao nhiêu đó, cũng một
điệp khúc nghe câu trước đoán được mười
câu kế tiếp. Một điệp khúc nhàm chán, thừa
mứa. Mắt hắn sáng và linh động. Lắm lúc
hắn ngưng nói, ngừng hẳn thật lâu để
bắt mạch cường độ thẩm thấu
những lời cơm gạo đó vào trí óc tôi. Hắn b́nh
thường, thiếu linh động, chậm hiểu
trong các vấn đề hằng ngày, nhất là những
lời đối thoại xỏ ngọt, chanh chua, lúc này
trở nên tinh anh sắc sảo. Hắn nói say mê, nồng
nhiệt như người t́nh si thuyết phục
người yêu trong tuổi dậy th́. Tôi sợ cái nh́n
như thấu ruột gan người trước mặt
đó. Nếu hắn biết ḿnh không muốn nghe th́ mệt.
Tôi trấn tĩnh ḿnh ngay. Sợ ǵ! Ḿnh đă đóng
kịch gần bảy năm qua. Vở tuồng quá nằm
ḷng. Tôi nh́n thẳng vào mặt hắn gật gù. Thỉnh
thoảng tỏ vẻ suy nghĩ. Tôi thường sống
khoảnh khắc nầy hoàn toàn bằng mộng du và phân ư
thức ra làm hai, một đối phó với hắn,
một suy nghĩ cho ḿnh. Tôi thấy ḿnh lái xe jeep trở
về buổi trưa nắng cháy. Rồi mẹ tôi
cười lo lắng cho sức khỏe thằng con trai
chưa vợ. Rồi nụ cười thèn thẹn
nửa dửng dưng nửa tinh quái của nàng mỗi khi
tôi bước xuống xe. Hôm nay nàng ôm chầm lấy tôi,
rạng rỡ như ứng viên kỳ thi hoa hậu ở
rạp Rex độ nào. Tôi giơ hai tay lên trời, h́nh
chữ V, mỉm cười như nói “Cuối cùng rồi anh cũng
về được với em”. Cơn mộng du chấm
dứt đột nhiên với câu nói của hắn. “Hôm nay
cách mạng cho anh về”. Bao nhiêu đó đủ rồi.
Tôi rộng lượng tiếp tục chịu đựng
hơn hai giờ nữa cái dĩa hát rè đó. B́nh thản,
b́nh thản, tôi nói với tôi. Mọi việc sẽ tiến
hành, như vậy. Vui buồn không thay đổi khá
hơn, chỉ có thể trở thành tệ hơn thôi.
Tôi được phép từ giă hắn
để về sửa soạn vật dụng khi hắn
đổi nét mặt, bọt mồm trắng xóa hai bên mép.
Tṛng mắt vàng ố không c̣n linh động nữa. Đă
tới giờ cơm. Bây giờ là lúc tôi trở về
với tôi và với cuộc đời trước
mặt. Bảy năm nay bay qua như một giấc
mộng quái ác rút ngắn cuộc đời bằng cách nối
hai thời điểm trước và sau khi ở trại.
Như một cuốn phim hai hồi, bắt đầu
hồi thứ nh́ bằng chữ “...bảy năm sau và
người kép chánh được một tài tử khác già hơn thủ vai
thế. Tôi sẽ trở về đón nhận những ǵ
cuộc đời dành sẵn ở ngoài....
Giờ đây sau một tuần chờ
đợi ở sân ga hôi hám, chật chội và mấy ngày
ngủ gà ngủ gật trên toa xe lửa đầy ắp,
dơ bẩn bao trùm những bất an, tôi đă đứng
trước căn nhà nàng. Me tôi hẳn sẽ mừng
lắm khi thấy con trở về, nhưng t́nh yêu đă
hướng dẫn bước chân tôi. Tôi yêu nàng và
người con gái đó chắc cũng có t́nh cảm
tương tợ đáp ứng. Tôi thường
đến nhà nàng mượn cớ nầy nọ
để trao đổi những câu không đâu về
mưa nắng. Chưa đủ can đảm để
đi xa hơn. Chiến tranh và những bất trắc
của cuộc chơi thời chiến đă chận
đứng lời tỏ t́nh. Bây giờ th́ có ǵ ngăn
chặn được đâu. Cuộc đời bắt
đầu ngay chính giây phút nầy. Tôi tŕnh diện ngay
từ phút trở về để tùy nàng quyết
định. Chắc cũng không ǵ lạ đâu. Cũng là
Anh....Em. Rồi ôm nhau, rồi những giọt nước
mắt, rồi cùng nhau vững tâm gầy dựng
tương lai. T́nh yêu sẽ vô thể hóa tất cả
huống hồ ǵ sự gầy g̣ ốm yếu của
một người mới ra tù . Tội nghiệp nàng.
Chắc nàng bây giờ khô héo. Bảy năm trời c̣n ǵ?
Gái ba mươi tuổi như ch́nh mắm nêm. Thời gian
có thể đă bốc nước khô cằn sự
tươi mát của người con gái đôi mươi
khổ công đợi chờ người yêu trở
về. Nhưng rồi t́nh yêu sẽ tưới mát thân
thể héo úa đó. Nàng sẽ trẻ ra, ḍn tan, mũm mĩm
trở lại. T́nh yêu sẽ ngăn chặn bước
tiến của thời gian, cũng như t́nh yêu đă nuôi
tôi sống sót qua giai đoạn hồng hoang của
đời ḿnh.
Căn nhà vẫn vậy, tuy khung cảnh
hơi khác. Mấy chậu kiểng xác xơ khô héo. Góc trái
nơi xưa kia là vườn hồng, cẩm hồng,
thỉnh thoảng nở rộ những đóa đỏ
thẩm mịn như nhung, giờ đang uốn éo theo gió
mấy hàng ḿ èo uột. Một đứa con gái nhỏ
độ hai tuổi, mắt đen nháy tṛn xoe, đang
vọc cát dưới mái hiên ngó tôi sợ hăi rồi vụt
chạy vào nhà trong. Tôi thẫn thờ nh́n chung quanh. Cảnh
cũ khác chăng ở những biểu tượng
của sự sa sút, sơn loang lổ tróc, hàng cột hiên
mối mọt, cái lu bể lăn lóc, những gốc cây
điêu tàn. Như tôi vẫn là tôi ngày trước nhưng
tàn tạ, uể oải. Thế thôi. Trong khoảng không gian
im lặng cảm giác hân hoan của thời gian cũ
trước học tập và sự thơ thới của
những lần đón nhận cái cười rạng
rỡ của nàng mười ngày trước chồng làm một
bên giác thức tôi. Một lâng lâng mơ hồ của
sự pha trộn quá khứ hiện tại và giấc
mơ khiến tôi như một người từ cơi tiên
bồng nào đó bước một chân vào cơi trần. Cơi
tôi, nàng và tương lai tuổi hồng trước
mặt. Bóng người đàn bà dắt đứa nhỏ
trở ra, tay che bóng nắng, ngỡ ngàng. Tôi như muốn
đứng tim. Tuy đă dự trù sẵn một thái
độ đó với tác dụng quái ác của thời
gian, tôi vẫn bàng hoàng trước thực tế. Nàng
giống như căn nhà trước mặt, vẫn c̣n
đó nhưng đầy vết tích biểu hiện
một sự đi xuống thê thảm.
Đứa nhỏ thấy người
lạ tiến tới ôm quíu chân thiếu phụ. Nàng cúi
xuống thân mật “Con của mẹ ngoan nào! Ông
cười cho!” Đứa bé được dỗ dạn
dĩ hơn nhưng vẫn không thôi lấm lét nh́n tôi. Nàng
ngó lên về phía tôi, tiếng đục hơn, nghiêm trang và
chững chạc:
- Thưa ông
hỏi ai?
- Tôi ở
trại Quảng Ninh mới được thả
về... Anh Nguyễn Văn X. nhờ tôi đến đây
báo tin anh ấy...” Tôi nói dối trơn tru và ngạc nhiên
tại sao ḿnh đặt ra điều nầy!
- Mời ông
vào nhà...X. là người yêu tôi dạo trước. Nhưng
mà... Biết bao đổi thay... Có tiếng sụt sùi trước
mặt và cái thắt mạnh ở tim tôi...
Tôi từ giă căn nhà đó không biết vui
hay buồn về chuyện mất người yêu. Yên
nơi chốn, ít ra nàng cũng sẽ không khổ, v́
vướng vào một gánh nợ có quá nhiều bất
trắc. Nhưng tôi, những điều xây đắp
trước khi tới đây bị cuốn tan theo
nước lũ. T́nh yêu giúp tôi sống sót qua những
cường bạo của nhà giam, nhưng cũng chính t́nh
yêu sẽ đem tôi vào sự trống vắng những tháng
ngày sắp tới. Tôi đă để cho nàng yên ḷng
rằng người trước mặt không từng là
người yêu của nàng. Lỗi là lỗi với một
người nào đó, em sẽ quỳ trước mặt
anh ấy để chịu lỗi, nhưng không thể
chịu đựng ngày này qua ngày khác một sự nhớ
nhung vô vọng. Lấy chồng ngoài những lư do thực
tế của cuộc sống c̣n có điểm quan
trọng: có điều kiện để bỏ qua một
bên sự nhớ nhung quái quắc gặm nhấm h́nh hài
mỗi ngày. Tôi hài ḷng với lời biện hộ đó.
Tôi xót xa trước những giọt nước mắt
của nàng. Quân tử khả dĩ kỳ phương.
Đem chuyện có lư mà dối người trí thức th́
dối được, như thầy Tử Sản
trước đây có dạy. Tôi, tôi đi xa hơn, tôi cho
điều nàng nói là hoàn toàn thật. Tôi đă chẳng
từng mong mỏi ngày đêm là nàng quên tôi để
gầy dựng cuộc đời sao? Tôi bước
những bước bâng quơ trên đường phố
thưa thớt không một chút giận hờn. Tôi đă
đổi thay đến độ nàng không c̣n nhận ra
th́ tại sao tôi lại bắt nàng chung t́nh với một
người nay đă trở thành trừu tượng?
Cánh cửa thời gian đă nhốt tôi
lại, đă tàn ác chém chặt gọt đẽo h́nh hài
tôi, đă quăng ra đời một xác héo úa khô cằn,
khác hẳn con người sống động tươi
mát nó đă ngoạm lúc trước. Nhiệm vụ hoàn
hảo đến nỗi chính người thân thiết
của tôi cũng không nhận ra. Bi hài ở chỗ đó.
Cầu mong màu thời gian xanh xanh măi măi với nàng. Riêng tôi
màu tím ngắt chắc sẽ theo đuổi lâu dài sau
mấy năm đọa đày từ ấy. Bài thơ t́nh
của một tác giả ưa thích nhảy vào trong trong tôi,
biến thể một cách đáng thương và phù
hợp.
Tôi gục mặt
Trên mảnh
đất quê hương.
Một năm
Hai năm
Sáu năm
Lúc ngẩng
đầu lên
Màu thời gian
tím ngắt chung quanh
Trời chiều, trên đầu những
cụm mây xanh tê tái phủ che thành phố vắng.
San Antonio, TX,
1981