Câu chuyện Nữ Tú Tài

Nguyễn Văn Sâm phiên âm theo bản Nômdo nhà Kim Ngọc Lâu 金玉楼giữ bản gỗ, khắc in năm Ất Hợi (1875)người Minh hương sống ở tỉnh Gia Địnhlà DuyMinh thị 惟明氏soạnthành truyện, nhà phát hành HòaNguyên Thạnh Điếm 和源盛店ởChợ Lớn nhập và phân phối ở Việt Nam . Bảnkhắc gỗ thực hiện bên Tàu, tại tỉnh ViệtĐông 粤東,xứ Phật Trấn 佛鎮(Quảng Đông).


1.Bìa truyện Nữ Tú Tài bản Nôm Phật Trấn. 2.Trang thứ nhì, tức 1b: Đêm ngày luyện tập thi thơ…)


Câu chuyện Nữ Tú Tài theo bản Nôm đơngiản hơn câu chuyện nguyên thủy trong nguyên bản củatruyện thứ 34 trong số 40 truyện của tậpKim Cổ Kỳ Quan . Duy Minh Thị khi viết bản Nôm nầychỉ chí ý đến tình tiết về người nữPhi Nga mà không để ý đến chuyện văn thơmở dầu và những điều lòng vòng về gia thếnầy nọ của người nầy người kia đưara trong nguyên tác.

Chúng tôi cũng xin tóm lược câu chuyệntheo bản Nôm vì phần nầy đã ảnh hưởng lênngười Việt bao thế hệ rồi, những tìnhtiết khác trong nguyên tác đã trở thành kẻ đứng ngoài  nên không cần phải nói tới.

Đời nhà Tống, vào những nămvua thích văn học mà bỏ bê nghiệp võ, quan Tham Tướng(quan võ) họ Văn có người con gái đẹp đẽtên là Phi Nga  rành nghề cung kiếm.Nàng sống với cha vì mẹ đã khuất núi:

          Họ Văn có Nữ Tú Tài,
          Con quan Tham Tướng tuổi vời xuân xanh.
          Vả thêm quốc sắc khuynh thành,
          Đã hay nghề ngựa lại rành nghề cung.
          Chân thiếu nữ, giả anh hùng[1],
          Trượng phu mấy kẻ địch cùng kém xa[2].
          Đặt tên là ả Phi Nga[3],
          Huyên đường sớm vắng, còn nhà nghiêm quân[4].

Nhưng vì hoàn cảnh xã hội nàng quyếttheo đòi cho đến nơi chuyện văn thơ. Vàothời đại của sự trọng nam khinh nữ,nam nhân mới được đi thi nàng Phi Nga quyết địnhgiả trai để đi học với tên là TuấnKhanh:       

          Quầnchân, áo chít, cài khuy.
          Trá hìnhlàm đấng nam nhi học hành[5].

Cải danh hiệu đích Tuấn Khanh…

Khi học tại trường nàng làm bạnvới hai nho sĩ là Ngụy Soạn Chi và Đỗ TưPhong, cả ba quyết lòng học để thành tài, khôngnghĩ gì đến chuyện lập gia đình. Rồi cảba đều thi đậu Tú Tài, và vẫn cùng nhau học hành.

Vì là nữ nên khi Phi Nga giả trai thì chàngtrai gái giả Tuấn Khanh rất đẹp trai cho nên hai bạnchú ý cười cợt. Có lần Tử Trung nói rằng nếuTuấn Khanh mà biến thành con gái thì mình sẽ xin cưới:

Tử Trungnói cợt trình hầu[6] TuấnKhanh.

Rằnghai ta tuổi xuân xanh,

Đồngniên đồng cán khoa danh cũng đồng.

Chướcchi biến dịch thư hùng[7],

Lấynhau làm vợ làm chồng đẹp đôi.

SoạnChi cũng không chịu thua:

Soạn Chithấy nói mỉn[8]cười,

Rằngâm dương vốn khí trời bẩm sanh[9].

Vímà biến tướng cải hình.

Lấynhau đây cũng thuận tình cưới cho[10].

Tuấn Khanh nghe hai bạn nói như thế thì lo sợ e rằngmình đã sơ hở trong khi giao tiếp khiến bị lộ chăng, cẩn thậncách mấy thì ngực vẫn cao và má vẫn hồng:

Dẫumà khép nép ra vào.

Nươnglong sai dậy, má đào hây hây[11].

Câu đùa cợt của bạn khiếnTuấn Khanh suy nghĩ và quyết tình chọn một tronghai người  để kếtduyên sau nầy nhưng chưa biết sẽ chọnai.  Tình cờ có một con chimsẻ đậu vừa tầm tay bắn. Tuấn Khanh lấymũi tên viết vào đó mấy chữ cùng là đề tênthiệt Phi Nga. Khi bắn tên ra Phi Nga nguyện rằng ai bắtđược tên kia thì là có duyên nợ với mình, nàng sẽkết duyên với người đó. Tử Trung bắtđược tên nhưng có chuyện gấp phải vềnhà bèn trao mũi tên lại cho Soạn Chi:

Chimbay rơi xuống học tràng,

Tử Trung chợtthấy  vội vàng ra xem.

Vôtình ai biết sự gì,

Trônglâu bỗng thấy tùy nhi gọi về.

3a      Cầmtay trao bảo Soạn Chi[12],

Soạn Chi cầm tên lên thấy chữđề và nghĩ rằng người bắn là một nữnhân có  tài nên ước muốnđược gặp. Tuấn Khanh bảo đó là chịmình và sẽ làm mai mối cho, trong lòng Tuấn Khanh vẫnnghĩ Soạn Chi là người bắt được mũitên kia, và người nầy đó là lương duyên củamình nên mới đặt chuyện mai mối và đòi có vậtgì làm tin. Soạn Chi vui mừng bèn trao ngọc trang như làcủa sính lễ với người chị vô hình củaTuấn Khanh.

Saumà vẹn chữ vu qui,

Thờianh phải lấy vật gì đưa sang.’

SoạnChi mở tráp vội vàng,

Đưangay một chiếc ngọc trang báu kỳ[13].

‘Nàng’ Tuấn Khanh về nhà với tâm sựcủa nàng Phi Nga: Lòng muốn người khác mà tên lạivào tay người khác. Nàng cho tới lúc nầy vẫn tinnhư vậy:

Tiếcthay chàng Đỗ Tử Trung,

Đồngniên mà lại nghi dung đức tài.

Cùngnhau muốn kết duyên hài,

Songle tên mắc ở nơi tay người[14].

Thời gian qua, có chiếu của vua chomở kỳ thi Hội. Hai bạn rủ Tuấn Khanh đithi nhưng Tuấn Khanh sau khi hỏi ý cha thì đượckhuyên là thôi vì  thi nữa thì cóthể sẽ bị lộ việc giả trai, ở nhà vậymà chắc:

Charằng con gái nữ hài,

ThiHương đã đỗ Tú Tài làm hay[15].

Lạiđòi Hội thí chi rày,

Phòngkhi sự giác[16] nữamày làm sao?

Âulà giả chước làm cao,

Anhem ai biết sự nào mà nghi.

Đỗ Tử Trung và Ngụy SoạnChi người thì đậu Trạng Nguyên, người thìđậu Thám Hoa. Trong khi đó nhà quan Tham Tướng lạixảy ra tai biến, ông bị cáo gian và bị bắt hạngục. Vua cho Tú Tài Tuấn Khanh được thong thả,Tuấn Khanh mới lo lót cho ngục quan để cha mình khỏibị hành hạ còn mình thì chuẩn lên kinh đô lo việc kêuoan. 

Trong việc đi nầy, Tuấn Khanhđược vợ chồng Văn Long đi theo:

          Bangười mưa nắng dãi dầu.

          Mộtcung, một ngựa, một bầu lân la.

7b     Chẳngnề muôn dặm đường xa,

          Chơnđi miệng niệm Di Đà hộ thân.

Khi tới kinh đô thì chuyện rắcrối xảy ra, khi nhóm Tuấn Khanh tạm ngụ nơimột quán trọ thì bên kia liễu tường có ngườicon gái nhìn thấy chàng trai đẹp mã bèn đem lòng thươngtrộm yêu thầm :

          Càngnhìn càng nổi trận rào,

Nươnglong thốn thức, áo bào mưa chan[17].

Biết ai màđặng thở than,

Chước chi đây đấygiao hoan một phòng[18].

Nàng đánh bạo cho người đếnlàm quen khuyến dụ lại còn nhờ ông ngoại mình sang nói chuyện muốn đínhkết hôn nhơn. Tuấn Khanh nói dối rằng mình đãcó vợ thì cũng không ổn vì người hầu VănLong lẽo mép bật mí chủ mình chưa có vợ. TuấnKhanh buộc lòng phải nhận lời và trao ngọc trangcho cô gái họ Cảnh với mục đích sau nầy sẽgả nàng con gái nầy cho Tử Trung là người  mình vốn có nhiều cảm tìnhvà luôn nghĩ tới: 

Thấylời lão tướng cạn cùng[19],

Chàngliền nhớ đến Tử Trung bạn hiền.

Cònkhông chưa định nhơn duyên,

Mớitoan một chước tạm quyền giả danh.

Giải quyết xong, Tuấn Khanh lênđường đi kinh đô, Cảnh tiểu thơ ởlại nhớ thương, van vái cho mọi sự yên xuôi:quanTham Tướng khỏi nạn, chàng Tuấn Khanh điđược bình yên, một tình cảm rất thiệt củangười phụ nữ đương yêu:

Ngánthay nỗi Cảnh thư nương,

Từngày chịu lễ ngọc trang của chàng.

Ruộttằm đoài đoạn tơ vương,

Tócmây biếng chải, cơm thường thờ ơ[20].

Mặthoa quái dạng[21]ngẩn ngơ,

Khúccầm biếng khải, lá thơ ngại đề[22].

13a  Mong cho chàng kíp trở về,

Tạơn ông nguyệt, vu qui phỉ nguyền.

Lạytrời kíp giải oan khiên,

Choquan Tham Tướng bình yên về nhà.

Tuấn Khanh đến gặp TửTrung để nhờ đưa đơn giải oan chocha mình,  Tử Trung nhận lờinói rằng  việc khó khăncủa bạn, mình sẽ lo tròn.

Tôixin cứu khỏi nạn nầy,

Gọilà kẻ mỏng người dầy đở nhau[23].

Trong khi Tử Trung đem sớ củaTuấn Khanh vào triều thì Tuấn Khanh  đi dạo chơi kinh kỳ. TửTrung đến phòng trọ của bạn thấy có cái rươngmở và có bản thảo sớ văn với chữ ký củacon gái tên Phi Nga. Chàng ta hiểu ý và đã giữ làm đốichứng với Tuấn Khanh sau đó.

Tuấn Khanh thú thiệt mình là Phi Nga và lấylàm tiếc là mình đã nhận ngọc trang của SoạnChi như là vật đính hôn vì Soạn Chi bắtđược cái mũi tên nguyện ước của mình.Tử Trung nói rằng mình mới là kẻ bắt đượcđầu tiên và đọc lại những chữ Phi Ngaviết trên mũi tên. Phi Nga thấy đây  mới thiệt là người códuyên trời với mình nên đồng ý làm vợ của TửTrung.

Toạilòng hương lửa tưng bừng,

Tạmquyền ông nguyệt, xích thằng xe dây.

Trăngtrăng, gió gió mây mây,

Kẻyêu quốc sắc, người say anh tài.

…….Chàngliền cởi áo cẩm bào,

Thiềnquyên sánh với anh hào giao hoan.

Trướngloan nghiêng ngữa gối loan.

Thắmduyên thần nữ, phỉ nguyền văn nhân.

Vuivầy bể ái nguồn ân,

Mưatuông đĩnh Sở, mây vần ngàn Tương.

16b   Khắcgiờ hơn nửa ngàn vàng,

Say sưa vẻ nguyệt mơmàng giấc mai[24].

Trong khi vui tình chồng vợ với TửTrung nàng Phi Nga nghĩ đến tình cảnh của SoạnChi và sự nhận ngọc trang của mình trước đâynên xin chồng cho mình đi thuyết phục nàng tiểu thơhọ Cảnh để nàng ta đồng ý làm vợ SoạnChi. Đó là kế lấy ngựa thay trâu hay là di hoa tiếpmộc:

Tôixin lập một chước mầu,

Tấnxưa lấy ngựa dịch trâu lọ là.

Sau thời gian thuyết phục nàng họCảnh cuối cùng rồi thì nàng cũng nhận lời. Sauđó cả hai vợ chồng Tử Trung Phi Nga lại thuyếtphục Soạn Chi. Công việc cũng kết quả dầuhơi khó khăn. Trong khi đó thì quan Tham Tướng đãđược phục oan trở về làm quan như cũ.

Câu chuyện kết thúc với bốn họvui mừng. Họ Cảnh và họ Ngụy đượckết duyên là do công của họ Văn, nhưng nhờ thếduyên tình của họ Văn không bị tì vết… Bốn bênđều vui mừng..

          Mừnglòng, vã toại sở cầu,

          Ngườixe chỉ thắm, tôi đem lá vàng.

          Songsong anh yến phụng hoàng,

          Cùngnhau mở tiệc lên đàng vinh quy.

Dĩ nhiên ngọc trang đã về trởlại chủ nhân là Soạn Chi. Nàng Phi Nga do đó cùng chồngxin lại mũi tên nhân duyên của mình mà anh nầy còn đangcất giữ, và được trả lại:       

24b   TửTrung mới hỏi Soạn Chi,

          NgọcTrang đã hợp, nào thời trúc tên.

          Giaohoàn cho phỉ sở nguyền,

          Cáctùy kỳ tiện, mới yên dạ nầy,

          Trúctên Soạn mới cầm tay,

          Vâng lờibèn mới đưa ngay cho chàng.

Truyện kết thúc với niềm vui củabốn người bốn họ. Từ đó họ đờiđời kết thân:

Giao hoàn, bốnhọ vang lừng,

Có ngườikhoa mục có nàng thục nhân.

          Đờiđời xuân lại thêm xuân

          Dõitruyền Đỗ, Ngụy, Cảnh, Văn, bốn nhà.

Câu chuyện NữTú Tài Di Hoa Tiếp Mộc là câu chuyện của ngườiTàu, nhưng khi biến thành truyện thơ Nữ Tú Tài lạicó những điểm hay ho: có sự nhớ thương tìnhnhân, có sự lo lắng khi người yêu lên đườnglo công việc, có  đoạn tảchuyện vợ chồng mặn nồng nhưng thanh nhã. Vềmặt lịch sử, truyện có rất nhiều từngữ xa xưa thời người Pháp mới tới màkhông phải tác phẩm nào cũng có, nhứt là những tácphẩm thuộc loại làm văn chương bậc cao vớiquá nhiều từ ngữ Hán Việt cũng như điểntích như Đoạn Trường Tân Thanh, như Hoa Tiên,như Cung Oán Ngâm Khúc….    

______________________

[1]Chân thiếu nữ  眞少女, giả anh hùng  假英雄:Thiệt là thiếu nữ nhưng tài nghệ giống nhưnam nhi. (Nữ nhân tài như nam nhi nên gọi là giả anh hùng.)

[2]Tài cô Phi Nga hơn tài nam nhân nhiều.

[3] ẢPhi Nga: Cô gái Phi Nga. Ả tiếng gọi cô con gái, nay còn xótlại trong từ cô ả, ảnhưng nghĩa không còn trong sáng nữa.

[4]Mẹ mất sớm, chỉ còn cha.

[5]Hai câu: Nàng giả trai, mặc quần áo nam nhi.

[6] Trìnhhầu 呈候: Nói chuyện, thưachuyện.

[7] Chướcchi biến dịch thư hùng 䂨之変易雌雄:Có cách gì biến đổi thành gái và trai. Thư, chỉ nữ, hùng chỉ nam.

[8] Mỉncười 𠲶: Nay nói mỉmcười. Tôi dùng mỉntheo Huình Tịnh Của (Mỉncười: Nhích môi một thí mà cười, không cho thấymiệng cười. Đứa dại hay cười cảtiếng, người khôn mỉncười. Mỉn cười: Cườichuốm chím) và theo âm chữ Nôm miễn.Văn quốc ngữ đầu thế kỷ thườngdùng chữ mỉn, đặcbiệt trong quyển HiệpNghĩa Phong Nguyệt 俠義風月củaNguyễn Chánh Sắt, Saigon, 1931 chữ mỉn đượcxài từ đầu đến cuối, ta không thấy chữmỉm.

[9] Đoạnnầy cho thấy Tử Trungnói ra lòng ước ao của mình, Soạn Chi điềm đạm hơn không nói ratrước nhưng chẳng chịu thua, cũng nói ra sựkiện mình thích có người vợ như Tuấn Khanh.

[10] Chữcho nầy chúng tôi đọctheo mạch văn. Nguyên văn viết là chữ tông, ngờ là nhầm với chữ chu do hơi giống tự dạng.

[11]Hai câu: Dẫu cẩn thận mấy cũng khó dấu vì ngựcnổi lên và má ửng hồng của thiếu nữ khó cheđấu.

[12]Một người bắt được một ngườigiữ.

[13] Báu kỳ宝奇:Của quí giá lạ lung, ít có.

[14]Cũng là ý ở trên, long ‘nàng’ Tuấn Khanh thích ngườiTử Trung hơn!

[15]Đậu Tú Tài là hay  là tốtrồi. Thôi đừng đi thi them nữa.

[16] Sựgiác 事覺:Công việc bị dỡ lỡ ra người ta biết…Những chữ như sự giác , chớ lệ.. là nhữngchữ dùng theo lối xưa mà tác phẩm sau đó không cònthấy nhiều nữa vì khó hiểu.

[17]Hai câu: Nàng càng nhìn Tuấn Khanh càng mê mệt, càng hứng khởi,ngực phập phồng, mồ hôi đổ ra. Tả chânnhư vậy thì văn gia ngày nay cũng khó qua.  ĐGT nói câu nầy hai chữ nương long có bản khác làcõi lòng: Vậy cụ ĐGTcó ít nhất là ba bản Nôm. Tiếc là cụ không đưalên bản nào khiến ngày nay người đi sau mờ mịt.

[18] Giaohoan một phòng 交歡𠬛:Nghĩa xưa, lúc tác phẩm xuất hiện, thì nhóm từnầy có nghĩa là cùng vui với nhau, như uống rượu,ngâm thơ, chơi cờ, chuyện vãn, không có chuyện sex ởđây như nghĩa chữ giaohoan hiện tại.

[19] Cạncùng 口件 : Nói đã hết lời thấulý, khó nói hơn thiệt khác được.

[20] Tócmây biếng chải 𩅘𩄲丙扯: Rủ rượi,không chú ý săn sóc mình. Cơm thường thờ ơ𩚵常蜍於:Cũng chẳng muốn ăn uống.

[21] Mặthoa quái dạng : Sắc đẹp bị tàn hao đi,không còn xinh tươi nữa. Chắc việc nầy xảyra không lâu dài, sau đó thì đẹp trở lại….

[22] Khúccầm biếng khảy 曲琴丙𢭮: Lườichơi đàn. Lá thơ ngại đề 𦲿詩碍題:bỏ làm thơ. Những thú vui tao nhã xưa cũng chẳnghề đụng tới.

[23] Kẻ mỏng người dầyđỡ nhau 几蒙𠊛𠫅:Kẻ không có thế lực nhờ người có quyềnthế giúp đỡ.

[24]Nguyên đoạn tả cảnh ái ân của nàng Phi Nga vớiTử Trung nghe thanh nhã dầu nói chuyện chẳng thanh tao!