Chuyện Đời Xưa, thể hiện sự giữ lửa của tiếng nói Miền Nam Kỳ Lục Tỉnh

QuyểnChuyện Đời Xưa của Trương Vĩnh Ký làquyển sách bán chạy nhứt và đi vào lòng dân chúng nhiều nhứt trong số hàng trămtác phẩm của nhà văn nầy. In tới lui nhiều lần, năm 1914 đã in tới ngàn thứchín trong một quốc gia lúc đó dân số chưa đầy 15 triệu với đường xá lưu thôngkhông thuận tiện, sách báo in ở Sàigòn lưu hành ra Trung và Bắc không phải làchuyện sanh lợi… Khi chữ quốc ngữ phát triển đã vững vàng thì quyển sách nầy lạilà món hàng được các nhà xuất bản ưa chuộng. Những lần in không đề tái bản lầnthứ mấy và in với số lượng bao nhiêu thì phải nói là cơ man dầu rất ít người biết.

Tạisao quyển truyện khổ nhỏ mỏng chưa tới 100 trang, nội dung thì chẳng có gì gọilà hấp dẫn lại có sức thu hút như vậy?

Chínhlà nhờ ông Trương khi viết đã nhằm vào hai mục tiêu căn bản rất hợp lý. Và ông đã đạt được gần như trọn vẹn điềumình đưa ra:

1.Giáo dục về luân lý. Cho người đọcthấy những bài học tốt dùng trong cách ở đời của cả nam lẫn nữ, các ứng xử phảiđạo vào trạng huống cần thiết, đề phòng kẻ xấu, chớ cả tin, chớ cho rằng mìnhhay giỏi vì trên đời còn nhiểu kẻ giỏi hơn mình…

2.Dùng tiếng Annam (Việt Nam) ròng.Trong toàn quyển chuyện không sự kiện cố gắng làm văn chương một cách kịch cỡm,mặc dầu tô điểm văn chương không hẳn là xấu, ông chỉ sử dụng tiếng Việt thường nhựt,với những từ ngữ của giới bình dân (lođái ra cây, tưởng đã xong đời, dồi quách, lẽo đẽo theo quấy, đút trây, trơ trơmặt địa, đói xơ mép…). Người đọc đón nhận nồng nhiệt cũng vì lẽ đó. Nó gầngũi với người đọc trong từng câu chuyện đã đành, nó còn không cách xa về ngôn từđể kén chọn độc giả như là những tác phẩmbác học kiểu Đoạn Trường Tân Thanh, Chinh Phụ Ngâm, Cung Oán Ngâm Khúc, TầnCung Nữ Oán Bái Công, Lưu Nữ Tướng, Dương Từ Hà Mậu, Kim Thạch Kỳ Duyên, LôiPhong Tháp, Tây Du Diễn Truyện…. Nó cũng dễ bắt ta tiếp tục đọc cho tới hết quyển,trái với những tác phẩm lớp trung lưu mà những nhà làm văn học sử gọi là tác phẩm bình dân như Trần Đại Lang,Trinh Thử, Trê Cóc, Thoại Khanh Châu Tuấn, Lý Công, Nữ Tú Tài, Nhị Độ Mai, PhanTrần…

Đólà nói về lời văn.  Ở mặt sự kiện trongtruyện, tác giả còn khéo léo cho thấy sinhhoạt của dân chúng, hầu hết là vào đầu thế kỷ 19, nên đây là nguồn tư liệudồi dào về những chi tiết của cuộc sống dân ta mà gần như ngày nay không thể  thấy được, không thể hiểu được cho tường tậndo sự thay đổi của xã hội (ăn ong, ăn bánh lớ, cái chày mổ, đèn ló của ăn trộm,mõ ống, sư làm đám, hầm bắt cọp, bắt chồn, tục mai dong, tục ở rể, thách cưới,ăn chè trưa, thầy pháp trừ tà, ăn cướp trên sông …).

Sáchviết hơn trăm năm trước, bằng tiếng dùng hằng ngày của dân miền cực Nam nên chắc chắn là khó hiểu với phần đông người đọchiện giờ. Sự giải thích những từ nầy là cần thiết nên quyển sách Chuyện Đời Xưa của Trương Vĩnh Ký: Người giữ lửa cho tiếng nói miền Nam có lý do đểra đời. Bản đánh máy được cẩn thận dò theo bản in năm 1914 được phóng lớn đểtránh sơ sót và có thể đính chánh một vài trường hợp in sai của bản in 1914.

Trongsự chú giải chúng tôi chú trọng trên những từđịa phương Miền Nam vốn càng ngày càng xa lạ với người Trung, Bắc. Nhữngcách nói địa phương của thời tác phẩm xuất hiện (1873) cũng được lý giải, nếu bỏ qua người đọc sẽ khó hiểu. Một vài cáchnói nay đã thay đổi, những trường hợp chữ dùng nay đã biến mất chúng tôi cũngghi nhận mặc dầu có vẻ như hơi xa mục đích của sự chú giải một bản văn.

Vềphần nội dung thì đại khái nhân vật được nói đến gồm hai loại, Người và thú vật.

Chuyện thú vậttương đối ít, chỉ có 13 chuyện trên tổng số 74 như: Con chồn với con cọp-c1,Con cóc tía với con cọp và con khỉ-c3, Cọp bị đá-c25, Cọp mắc đuôi trong buội dừanước-c26, Ăn trộn và Cọp rình nhà-c27, Con chó và con gà-c31, Cọp mắc bẫy khôngai thèm cứu-c53, Ruồi, muỗi chim sắc với con rùa-c54, Con cóc với chuột-c55, Hữudõng vô mưu-c56, Mưu trí hơn là sức mạnh-c62, Con thỏ gạt con cù-c65, Cọp mắcmưu thỏ-c66, Chó sói và chồn-c71.

Vớitỷ số 13/74 truyện loài vật, quá ít so với truyện con người nên ông Trương VĩnhKý có lý khi đặt tên quyển sách của mình là Chuyện Đời Xưa mà không phải là Chuyện Ngụ Ngôn. Nhìn chung hầu hết là chuyện về con cọp, với chuyệncon cù phụ thêm: mạnh nhưng không khôn, thường bị chúng gạt đẩy vô thế phải gánhnạn cũng như bị lợi dụng. Chắc chắn rằng ông Trương có dụng ý gì đó - Dụng ý kiểu nầy ta còn thấy trong Bài Hịch Con Quạ.Xem Bài Hịch Con Quạ, Giải thích vàchú giải, Nguyễn Văn Sâm -.ngoài sự dạy khôn người đời, chẳng hạn như  sức mạnh của thực dân Pháp không lợi hại bằngtrí khôn của chồn, của thỏ, của người nông phu tượng trưng cho dân Việt. Điều nầycó thể tin được nếu ta để ý đến nhiều yếu tố khác ngoài đời của tác giả. Chúngta phải ghi nhận rằng Trương Vĩnh Ký không có chức quyền gì trong hệ thống hànhchánh của Pháp ngoài những vai trò liên quan đến giáo dục, không vô Pháp tịch đểđược ưu đãi, hay hành động can trường của ông khi cho đăng bài Vè Nằm Dỏ trên tạp chí Miscellannées số4 năm 1889 có những câu rất chống Pháp:

Từ ngày có giặc Lang Sa, Muôn dânthiên hạ nhà nhà đảo điên. Dân tình ai nấy ưu phiền, Sưu cao thuế nặng quantruyền vô đây. Ngày thì bồi lội đông tây, Tối thì ra dỏ, roi dây hẳn hòi…

Truyệnloài vật chiếm 13, nhưng chuyện cọp gần cả chục, lý do vì thời Trương Vĩnh Ký cọpquá nhiều ở Đồng Nai và vùng lân cận, sách Đại Nam Nhứt Thống Chí, Lục Tỉnh NamViệt biên thuật trước đó vài chục năm ghi nhận nhiều chuyện cọp về tới sát náchchỗ dân cư.

Chuyện về ngườitương đối nhiều 61/74 kể đủ thứ: Người khờ khạo, người ‘đi bạn’ khùng, anh sợ vợ, tên nói láo gạt người, gã hà tiện tới chếtkhông chừa, kẻ ba xạo để kiếm chút cơm, người tham ăn với con với dâu với vợ,ông thầy dốt chữ tham ăn, ông thầy pháp sợ ma, quan lại ăn hối lộ bị nói xâmchưởi xéo, con gái ham chồng làm quan lớn…. Đủ hết bức tranh xã hội về mặt tiêucực của mọi thời. Chọn mặt tiêu cực nhiều vì như ông đã nói trong phần Ý Sách ChuyệnĐời Xưa: ‘…  ta bày ra để mà khen sự tốt, chê sự xấu cho người ta sửa cách ăn nết ởcho tử tế.’

Đâykhông phải là Chuyện Giải Buồn, cũngkhông phải là Chuyện Tiếu Lâm, đây lànhững chuyện có tính cách luân lý, khác với những chuyện của Thọ An Phạm Duy Tốn(Tiếu Lâm An Nam, Ích Ký, Hanoi,1924) khác xa với những chuyện của Trần Phong Sắc và Huỳnh Khắc Thuận (Tân Tiếu Lâm,  J. Viet, Saigon, 1918).

Tiệnđây cũng xin chép lại phần quan trọng trong lời tựa quyển sách của Trần Phong Sắc:‘Phàm chuyện Tiếu lâm, Khôi hài, là chê sựxấu, biếm kẻ lỗi, làm cho người có tịch ấy biết mất cở mà sửa mình, chớ khôngphải coi cho nực cười mà thôi. Bởi cớ ấy, nên các nước đều có sách Tiếu lâm, chuyệnKhôi hài. Một là sửa phong tục hai là giúp sự vui cho mấy vị trưởng lão, có tuổitác không đi chơi bời đặng thì nghe con cháu đọc chuyện ấy mà cười cho vui.’

TrươngVĩnh Ký chỉ chú ý đến mặt luân lý sửa đời, Phạm Duy Tốn cũng như Trần Phong Sắcthêm yếu tố làm cho người ta nực cười nên sự châm chọc mạnh bạo hơn, tính chấtdung tục nhiều khi cũng đậm đà trong khi đó sự châm chọc bao biếm ở Trương VĩnhKý nhẹ nhàng và yếu tố tục không có….

Bảnin  nầy cũng nhằm đáp ứng lời yêu cầu củamột vài cựu học sinh trường Petrus Ký khi họ tỏ ra tiếc rằng mình không hiểunhiều chỗ khi đọc quyển Chuyện Đời Xưahay thậm chí không tìm thấy quyển sách quí nầy để đọc.

Nhânkỳ in nầy chúng tôi cũng xin cúi đầu tạ ơn nhà văn hóa Vương Hồng Sển, vị thầycũ của tôi ở trường Đại Học Văn Khoa Sàigòn ngày trước, nhờ ông trân trọng giữgìn bản in quí năm 1914 nên chúng tôi mới có cơ hội sửa đúng lại theo nguyênvăn một bản tương đối là xưa cũ, mặc dầu Trương Vĩnh Ký xuất bản quyển Chuyện Đời Xưa nầy trước đó cũng mấy mươinăm  (1873).


Ghi chú Văn nghệ:

Nhà văn Nguyễn Văn Sâm sẽ ra mắt sách quyển:

Chuyện Đời Xưa củaTrương Vĩnh Ký với lời chú giải:

1.    NgàyThứ Bảy 9 tháng 9 ở San Jose, lúc 2:00 do Văn Đàn Lạc Việt của nhà văn ChinhNguyên (D/t 669-225-6043) tổ chức tại CLB/Mây Bốn Phương 730 South 2ndSt. San Jose Ca 95112.

2.    NgàyChúa Nhựt  24 tháng 9 lúc 10:00 ở Nam CAtại Thư Viện Việt Nam Toàn Cầu 14550 Magnolia #205 Westminster, CA 92683, doNha Sĩ Cao Minh Hưng (714-332-9086) và CLB Tình Nghệ Sĩ tổ chức.